ARMENIAN POETRY AFTER THE GENOCIDE
Reinventing Armenia: Poetry After the Genocide
By Catherine Fletcher
The years from 1915 to 1921 were the turning point in modern Armenian history. During 19th century Ottoman and Russian domination, Armenians experienced a cultural revival and increasing nationalistic leanings, stirred by their intellectual community and increased literacy. In 1915, on the eve of the First World War, Turkish nationalist reformers responded by rounding up 250 writers and intellectuals in the Western community and began what is now known as the Armenian Genocide. In the East, amid the power struggles of the Bolshevik Revolution, the Democratic Republic of Armenia formed. The republic came to a quick end, however, when it was annexed by Soviet invasion in 1921.
Exile was not new to Armenians and goes back to the eighth and ninth centuries according to the Armenian writer Vahé Oshagan. But for the more than a million Armenians who were displaced by these events, both the scope of the emigration and the trauma that accompanied it were unprecedented.
For Nigoghos Sarafian (1902-1972), the first of three poets profiled here, this phenomenon of exile meant a new Western Armenian language and new poetic forms must be created. Thirteen at the beginning of the Genocide, he escaped to France, where he made this reinvention his project. His work is characterized by crisp language and a keen expression of sensation. Whether journeys to the sea or meditations on a Paris park, Sarafian’s poems included are both lyrical and anguished, with shifting perspectives and convey the experiences of a man meeting himself.
Born after the upheaval of the First World War, Paruyr Sevak (1924 – 1971) lived most of his life in Yerevan, the capital of Soviet Armenia. Though a member of the party-sanctioned literary community, Sevak’s individuality and frequent “ideological deviation” got him into trouble with the authorities. Sevak’s subjects ranged from a challenge to the computers of the world to his beloved Sulamita to the commemoration of the Genocide. He used traditional forms such as the ghazal while, as translator Dora Sakayan has noted, also being known for inventing compound words and new turns of phrase in Eastern Armenian. The poems here focus on interpersonal relationships and reveal the quality that appears again and again in his work: his humanity.
Zahrad (1924– 2007), a Western Armenian poet who was born and lived in Istanbul, saw the end of the 20th century and the beginning of the 21st. His poems often celebrate that city and depict observations and reflections from its daily life: an encounter between a woman and an awkward man in an elevator, a woman cleaning lentils, his surprise at his admiration for his wife of many years. His language is deceptively simple and his tone wry; other poems, including his Gigo cycle, reveal an absurdist view. During his early years as a poet, Zahrad’s style ran counter to literary fashion with his poems of short, unrhymed lines. By the end of his life, his modernist experiments had significantly reshaped Armenian poetry in Istanbul .
Modern Armenian poetry is subject to a world of influences and highly diverse. This brief selection of poems, along with the interview with the Armenian Poetry Project’s Director Lola Koundakjian, offers a sampling of the richness of that writing in this Year of the Armenian Book.
Armenian Poetry After the Genocide: An Interview with Lola Koundakjian
(Interview conducted in 2012)
CATHERINE FLETCHER: So, 2012 looks like it’s going to be an important year for Armenian literature. It’s been declared the Year of the Armenian Book, and Yerevan, the capital of Armenia, is UNESCO’s Book Capital this year. Tell us a bit about what’s afoot in Armenian poetry and what you’re up to with the Armenian Poetry Project.
LOLA KOUNDAKJIAN: A few years back, several individuals and institutions approached UNESCO because 2012 marks the 500th anniversary of the publication of the first Armenian book. As a result there are several interesting events organized in Armenia and the diaspora. The Armenian Catholic Mekhitarist Monks in Venice organized an exhibit worthy of a New York Times review which was entitled “The Key to Armenia’s Survival”.
Closer to home, the Library of Congress has put together an exhibit and catalogue commemorating this anniversary opened in April. Considering that the last Kingdom of Armenia was in the 14th century and the first Republic was in the early years of the 20th century, this is a major accomplishment. We were the tenth nation to start publishing books.
The Armenian Poetry Project is dedicated to modern and contemporary poetry, so we will not commemorate in the same fashion, as the early books and manuscripts contained few poems (some pagan poetry and medieval writers’ works have survived), and the modern vernacular is very different, but I will of course commemorate this historical event and mention celebrations as they occur. A few months ago I started a new series on out of print and hard to get books. This year marks the sixth anniversary of the Project, and the third annual poetry writing competition co-sponsored by the Armenian Students’ Association of Rhode Island will be announced in Fall 2012. The site will post the winning entries.
CF: My introduction to Armenian literature came in the form of several translated poems by Daniel Varoujian and Siamanto in Carolyn Forché’s anthology Against Forgetting: Twentieth Century Poetry of Witness. What was poetry in Armenian—both Western and Eastern—like at the beginning of the 20th century?
LK: Sometime in the middle of the 19th century, there was a great shift from Classical Armenian (Grabar/Krapar) to using the modern vernacular (Ashkharapar) in literature. Many of the topics in this era were laments for Armenia, about Christianity – some by authors who were secular –and love poems. These poems rhymed and had stanzas but didn’t use the form of the medieval Hayrens, an Armenian form of 4 line 15 syllable stanzas, or the Antouni, the poems dealing with life in exile, which had evolved from the Armenian troubadour poems. The authors in the 19-20thcentury had access to European literature – in fact, the educated class was French speaking –and many translated into Armenian their favorite poets. Siamanto and Varoujan were both from Constantinople, one of two major literary hubs; the other was Tiflis (Tiblisi) the capital of Georgia. Until 1915, these two intellectual milieus produced many authors. Poetry, theater, and operas were created, as well as architecture and music… If one visits the Armenian graveyards, one sees the graves of prominent artists and intellectuals in these cities.
CF: And then in 1915—
LK: In 1915, the intellectuals and leaders were put in prison and sent to their deaths. Only a few, such as Hagop Oshagan (1883–1948) and Vahan Tekeyan (1878-1948), escaped the atrocities; in fact, Tekeyan amongst others had left Constantinople during the time of the 1896 persecutions. These intellectuals and writers ended up in the Middle East or Europe for the most part, where they continued publishing and creating. The loss however was great, and a century later, Western Armenian is a language in decline, and as per UNESCO, endangered.
CF: You and I have talked previously about the different Armenian communities around the world—in Armenia, Turkey, Lebanon, France, North America… Let’s start with the literary community in Istanbul after the genocide.
LK: Istanbul (formerly Constantinople) has a community of vibrant authors. In the 20th century, it produced prominent poets such as Zahrad (1924-2007), Zareh Khrakhouni (1926- ), Irma Ajemian (1936-1990), Ikna Sariaslan (1945- ), and others.
CF: Zahrad came to be one of the most significant of a new generation of poets who were advocating a less lyrical approach. What was different about his style and the themes of his poems?
LK: Zahrad celebrates the individual, including the simple man, the loser. He celebrates life’s small accomplishments, everyday simple tasks of cleaning lentils, and his city coming alive. He uses simple everyday language, and likes to play with words. For example, he has a series of poems numbered 1 through 10; in another he takes a word or symbol (like a triangle) and writes a series on this theme. One series is simply called “Nice things”. Objective Symbolism “առարկայական խորհրդապաշտութիւն” , as per my research, stems from existentialism and Bergsonian philosophy. The core authors Zahrad, Khrakhouni, and their lyrical friends Ikna Sariaslan and Vart Shigaher (1926-) both of whom were practicing doctors, worked together at Marmara, the Armenian daily newspaper published in Istanbul which just celebrated its 71st birthday. While Zahrad’s work uses simplicity, Khrakhouni uses length, complexity and symbolism.
CF: What about the Eastern community in Soviet Armenia? What challenges did writers experience under the Soviet regime?
LK: Authors in the Soviet era were greatly supported, and Yerevan, the modern day capital of Armenia, has boulevards named after them and commemorative sculptures all over the city. If one researches authors between World War I and World War II, the Soviet Armenian authors, such as Parouyr Sevak (1924-1971), Silva Kaputikyan (1919-2006), and Hovhannes Shiraz (1915-1984), who was Kaputikyan’s husband, Yeghishe Charentz (1897-1937), Gevork Emin (1918-1998) were still in print and widely known at the beginning of this century; Shiraz was widely translated in the former Soviet Union by poets such as Arseny Tarkovsky. Yevgeny Yevtushenko has written about both G. Emin and H. Shiraz. Emin’s work was known by African students. Charents’ picture is on a banknote in Armenia, and his work was translated in the early days of the 20th century by Valeri Bryusov, Anna Akhmatova, Boris Pasternak, Arseny Tarkovsky, and Louis Aragon. Not so for the authors in the West, especially those who wrote in Armenian.
CF: Tell us about Menk magazine and the community in France .
LK: Menk—meaning “ We”—were the authors who had settled in Paris and its surrounding areas after World War I and the Genocide. The group founders in 1931 were Nigoghos Sarafian (1902-1972), Chahan Chahnour (1903-1974),Zaréh Vorpouni (1902-1980), Chavarch Nartouni (1898-1969), and Vazkèn Chouchanian (1902-1941). Friends also contributed to this review, which had only a few issues yet became a crucial group. Their goal was to create a new literary tradition, in the diaspora. Menk published a manifesto in the first volume that advertised the group’s desire to break free of tradition, which according to Bardakjian’s “A Reference Guide to Modern Armenian Literature – 1500-1920, was far modest in tone that the earlier Mehean – a short lived periodical established in Constantinople before the Genocide, – and, Ahegan in 1960s Beirut.
CF: After several decades in France, Sarafian became the only one of his peers who persisted in writing in Armenian; other writers disappeared into the Francophone literary sphere. As a poet who writes in Western Armenian as well as English, what thoughts do you have about Sarafian’s experience?
LK: I find it amazing that Sarafian and Harout Gosdantian (1909-1979) persisted for so many years in writing in Armenian. I admire them greatly. I often discuss this issue with my contemporaries who, although fluent in Armenian, prefer to write in English. I believe they wish to be read and be included in the canons of contemporary English literature. My experience has been interesting, while I write in both English and Armenian, it’s my Armenian work that has received wider attention. I am published in Armenian journals and anthologies and was invited to an international poetry festival where they prefer to hear work in their original language. I suppose I have been fortunate.
CF: There’s been a flurry of translation from Armenian into English recently. In the fall, Diana Der-Hovanessian published a new anthology of 20th century work, Armenian Poetry of Our Time; Christopher Atamian published the first English translation of Sarafian’s prose poem, The Bois de Vincennes; a complete volume of Zahrad’s poetry was translated into English by Sosi Antikacioglu while selections of Sevak’s work were published by Jack Atamian and are forthcoming this year from Dora Sakayan. What do you make of all this?
LK: Regarding translations: the more the merrier. We need our contemporaries to know the work of these superb authors and readers around the world to meet us, finally. My hope is that the 2012 Year of the Book in Armenia brings forth a new opportunity to get to know Armenian authors, through these new translations and new publications.
Poetry of Zahrad
Zahrad (1924– 2007), the pen name of Zareh Yaldizciyan, was an Armenian poet. He was born and lived in Istanbul, Turkey, a city which he celebrated in many of his poems. He began writing under a pen name because he felt that his family would not be receptive to his work. He was the author of eight collections of poetry including The Big City (1960), Green Soil (1976), Two Springs With One Stone (1989), and Water Up the Wall (2004). Along with Zareh Khrakhouni he was one of the primary promoters of the “new poetry” movement in Western Armenian letters as well as the founder of Objective Symbolism. Levon Ananyan, the president of the Writers Union of Armenia, characterized Zahrad as “the huge oak tree of diasporan poetry, whose literary heritage had a deep and stable influence upon modern poetry of not only the diaspora, but also Armenia.”
Գող
Մեր քթին ակնոց
Փողկապ մեր վզին
Դեռ նոր արդուկուած
Համազգեստն հագած
Մենք – պաշտօնապէս –
Կը դիտենք Կիկօն
որ խուճապահար
Մեր մանկութենէն փշուր մը գողցեր
Պահեր է – մոռցեր թէ ո՞ր քարին տան
GIGO THE THIEF
Translated by Diana Der Hovanessian
Eye glasses on our nose,
neckties on our throat,
freshly pressed shirt and coat,
our scowls pressed in place—
we stare at Gigo. No, we glare
at this clown who stole
our lost childhood which he wears
shining on his face.
Երկնածիծաղ
Երկինքն ի վեր խարսխած
Չարաճճի աստղ մը կայ
Երեք միլիոն տարի է – երկրագունթին կը նայի
Ու կը մարի խնդալէն
CELESTIAL LAUGHTER
Translated by Ralph Setian
Anchored high in the heavens
There is a naughty star
That has been looking at the earth for three million years
And dying of laughter
Երկնաքար
Քար չի բաւեր քարկոծելու անջատ անջատ բոլորս ալ
Կը հաւաքուինք նոյն աշխարհին վրայ ամէնքով միատեղ
Ու կը սպասենք ահանգնադղորդ երկնաքարին որ չի գար
CELESTIAL STONE
Translated by Ralph Setian
There aren’t enough stones to stone each of us one by one
We gather together all in the same place on the world
And we await the tumultuous stone which doesn’t come
Սամուէլին Երկրորդ Սէրը
1
– Օրը այսպէս կ՛անցնի –
Վերելակը վեր
Վերելակը վար
Վեր – վար
Վերելակը վեր – Սամուէլ վեր
Վերելակը վար – Սամուէլ վար
Վեր վար վեր վար Սամուէլ վեր
Վեր վար վեր վար Սամուէլ վար
Նատիան կու գայ – վերելակը վեր
Նատիան կ՛երթայ – վերելակը վար
Սամուէլ Սամուէլ Սամուէլ վեր
Սամուէլ Սամուէլ Սամուէլ վար
Սամուէլ վեր
Սամուէլ վար
Վեր – վար
2
– Երբ Սամուէլ առանձին է –
Նան – Նատիա – Նատիա – տի
Նան – Նատիա – Նատիա – նա
Սամուէլ վեր
Նան – Նատիա – Նատիա – տի
Սամուէլ վար
Նան – Նատիա – նան – նատի
3
– Երբ Սամուէլ եւ Նատիա վերելակին մէջ են –
Անոր նայիլ – ոչ – Սամուէլին աչքերը վար
Թէ չնայիլ – ոչ – Սամուէլին աչքերը վէր
Սամուէլին աչքերը վար
Զինքը սիրել – ոչ – Սամուէլին սիրտը վար
Թէ չսիրել – ոչ – Սամուէլին սիրտը վեր
Սամուէլին սիրտը վեր
4
– Երբ Սամուէլ վերելակին մէջ առանձին կ՛իջնէ վար –
Վար Սամուէլ վար
Սիրուեր է – չէ սիրուեր – Սամուէլ – վերելակը վար
Կը սիրեմ ըսեր է – չէ ըսէր – Սամուէլ – վերելակը վար
Վար Սամուէլ վար
5
– Օրը այսպէս կ՛անցնի –
Վեր – վար
Վերելակը վեր – Սամուէլ վեր
Վերելակը վար – Սամուէլ վար
Վեր վար վեր վար Սամուէլ վեր
Վեր վար վեր վար Սամուէլ վար
Նատիան կու գայ – Սամուէլին սիրտը վեր
Նատիան կ՛երթայ – Սամուէլին սիրտը վար
Սամուէլ վեր
Սամուէլ վար
SAMUEL’S SECOND LOVE
Translated by Lola Koundakjian
1
– The day goes on like this –
Elevator up
Elevator down
Up – down
Elevator up – Samuel’s up
Elevator down – Samuel’s down
Up down up down Samuel’s up
Up down up down Samuel’s down
Nadya comes – elevator up
Nadya leaves – elevator down
Samuel Samuel Samuel’s up
Samuel Samuel Samuel’s down
Samuel up
Samuel down
Up – down
2
– When Samuel is alone –
Nan – Nadya – Nadya – Dee
Nan – Nadya – Nadya – Na
Samuel up
Nan – Nadya – Nadya – Dee
Samuel down
Nan – Nadya – Nan – Nadee
3
– When Samuel and Nadya are in the elevator –
To look at her – no – Samuel’s eyes down
Or not to stare – no – Samuel’s eyes up
Samuel’s eyes down
To love her – no – Samuel’s heart down
Or not to love her – no – Samuel’s heart up
Samuel’s heart up
4
– When Samuel rides down alone in the elevator –
Down Samuel down
He is loved – not loved – Samuel – elevator down
I love he said – didn’t say – Samuel – elevator down
Down Samuel down
5
– The days goes on like this –
Up – down
Elevator up – Samuel’s up
Elevator down – Samuel’s down
Up down up down Samuel’s up
Up down up down Samuel’s down
Nadya arrives – Samuel’s heart up
Nadya leaves – Samuel’s heart down
Samuel up
Samuel down
Poetry of Nigoghos Sarafian
Nigoghos Sarafian (1902-1972) was born on a ship going to Bulgaria and was educated in Armenian and French schools in Bulgaria. During World War I he and his brother were thrown onto the roads of Bessarabia (now Moldova) and the Crimea until he arrived in Istanbul, then under postwar Allied occupation. He lived there until the Turkish Revolution in 1923, and then fled to Paris, where he would live and work as a typographer until the end of his life. Sarafian was part of the Menk (or We) generation of Paris-based Armenian writers. He published stories, essays, and poetry including the collections Flux and Reflux (1939), The Citadel (1946), Mediterranean (1971) as well as the prose poem The Bois de Vincennes (1947).
Անձկութիւն
Կարօտը չէր ետիս ձգած քաղաքիս
Ու սէրը չէր ծովին, հովին. վախը չէր
Անծանօթին, որ կը ճզմէր իմ հոգիս,
Ափի մը դէմ երբ կանգ կ՛առնէր նաւը մեր։
Այլ երթալու մեծ սարսուռին պակասն էր
Որ կ՛ընէր զիս յանկարծ թշուառ, կը բանար
Մէջս պարապ մ՛երբ նոր երկրին առջեւ՝ մեր
Նաւուն խարիսխը կը քակուէր յամրաբար։
Արկածներու սպառնալիքն էր այդ պերճ
Որ կը պակսէր. հասնելու ցաւն էր, նման
Անոր, որ լեռն իր ոտքին տալէ վերջ,
Տխուր՝ կ՛առնէ վերադարձի իր ճամբան։
ANXIETY
Translated by Vahé Oshagan
Not the yearning for a city left behind,
nor the love of the seas and the winds,
it was not the fear of the
unknown
that held my heart in its grip
each time the ship came to stop
facing a port.
No, –but the absence of the anguish
of the mighty shudder of departing
that plunged me of a sudden in misery,
that emptied me of myself
each time I came to face a new land,
while the anchor rumbled slowly into the sea.
It was the threat that seemed amiss,
the menace of adventures aglow with joy,
it was the pain of arriving,
like the climber having reached the top.
has to return and walk back,
crying in his heart.
– ից Բ- ՄԱԿԸՆԹԱՑՈՒԹՅՈՒՆ
Մակընթացումն, հսկա
Բազուկներ վեր կհանեն ավազներուն մեջ խըրած
Նավերն ահա կպոռթկա
Ծովն ահարկու ծավալմամբ, ծոցին միլիառ արարած:
Բախտագուշակ կընոջ պես,
Ծոխը կուգա, կսփռե խաժ ուլունքներ, ոստրեներ:
Ջուրի հոլեր՝ լուսակեզ
Կթավալին: Ոսկորի խըշըրտուքով, տարուբեր,
Քարերն իրար կքըսվին:
Կփսփըսան ավաղներն: Խըխունջներու բյուր՝ ճերմակ
Փրփրուն լորձունք մ՛արեւին
Տակ կշողա: Կդողա ջուրի ամեն մեկ երակ
Սրինգի նըման։ Կդողան
Մեղրոտ շրթներ: Կարապի վազքով ամեն մեկ կոհակ
Կուգա, կ՛իյնա ափին վրան,
Կսարսըռա կյանքով ժիր: Անդին
from FLOOD-TIDE II
Translated by Virgil Strohmeyer
It is flood-tide. Enormous
Arms resurrect from the shallows’ clutching sands sleeping
Vessels: Oh the stupendous
Sea roar’s awful progress; its billions of creature enfolding.
Like a fortune-reading girl
The sea comes strewing abroad cerulean pearls, oysters.
Fire-lit water swirls,
Whirls. With the dry crunch of bones, the swayers,
Stones against each other rattle.
The sands sibilate. The sun, from heaped snails’ assembling,
On their white foamy spittle
Shines. Each and every watery vein trembling
Like a flute. Honeyed lips
Tremble. Each wave, a swan’s running gate resembling,
Comes to the beach and flips,
Vibrating with vigorous life. Cries and wild laments
Ping-pong down the slips
A copper-colored multitude, which frolics in the element’s
Vitality, is stripped,
Pristine. Behold these profound human rites. Love,
At the sea, whether ray or spray,
Comes many-fisted sprinkling with a sower.
– ից Վենսենի անտառը
20
Գթառատ ծառաստան մըն է ամառը Վենսենի անտառը, տանս ետին, զինվորական հիվանդանոցի մը շուրջը։ Իր ծառերը կսահին հիվանդներուն որ զինվորներուն տենդավառ երազին մեջեն, մխիթարելու համար զանոնք բնության բառերով, որպեսզի չարթննան անոնք իրենց անօգուտ զոհաբերման ցավով, իրենց կտրված թեւին կամ ոտքին կարոտովը։ Անոնք կրնան տեսնել իրենց թեւն ու ոտքը քարյուղի արքայի մը կամ սեւ շուկայեն հարստացողի մը ձեռքին մեջ եւ կրնան աղաղակել քարերը ցնցող տխրությամբ։ Ամեն կես գիշերե վերջ՝ կլսեմ հոշոտվող թռչունի մը ճիչը։ Ու աղերսական այդ կանչը կխրի սրտիս դաշույնի մը պես։ Կ՛ելլեմ երբեմն անկողինես, կմոտենամ պատուհանին, տռամին՝ որ կհիշեցնե միշտ ինծի ուրիշ ողբերգություն մը, զանգվածային ոճիր մը ու ոչինչ կտեսնեմ։ Ոչի՜նչ։ Կլռե աղաղակողը։ Կվերահաստատվի թավշային լռությունը։ Տկարը զուրկ է հետաքրքականութենեն։ Աշխարհը հոգնած է մեր ժողովրդի ողբը լսելեն։ Մենք իսկ հոգնած։ Ուզեցինք պայքարիլ ու չգիտցանք կազմահերպել այդ պայքարը։ Տվինք աշխարհի ամենեն մեծ հերոսները եւ սակայն անոնք եղան լեռներու արծիվներ միայն, քաջ անհատական արարքներով։ Չեղան միակտուր ծառացումը, միակտուր վրեժը ։ Ու վատությամբ տարինք մեր կեսին ջարդը, դավաճանությամբ, անկարությամբ։
Տնակ մը կա այս պարտեզին մեջ։ Տարիներով կարծեցի, թե մեռելներու հատուկ շենք մըն էր ան։ Գիշերները կլսվեին քայլեր անոր շուրջ։ Կբանային դուռը, կքաշկռտեին պարկի նման բան մը։ Կճչային դրան ծխնիները։ Օր մը շարժեցի խնդուքը ծանոթ բժիշկի մը։ Անկե ի վեր գիտեմ, թե դեղերու շտեմարան մըն է ան։ Հիվանդանոցին մեջ կա հայութենե ելած հայուհի մը, կինը ֆրանսիացի պաշտոնյայի մը։ Կա իր երիտասարդ զավակը՝ որ հայերեն բառ մը չունի բերնին մեջ։ Կա նաեւ հայ վիրավոր մը, որ չի գիտեր, թե հանուն ինչո՞ւ կռված է։ Պիտի մեռնի ու
կ՛ուզե մեռնիլ այն ժամուն՝ երբ շենքին մյուս ծայրը բնակող պչրասեր սրտաբուխ հայուհին կ՛այցելե իրեն։ Չհասաւ փափաքին։ Հիվանդանոցը մերժեց պահել զինք մինչեւ մահը…
from THE BOIS DE VINCENNES
Translated by Christopher Atamian
20
In summer the Bois de Vincennes becomes a merciful forest behind my house, surrounding a military hospital. The trees flow through the fevered dreams of soldiers and wounded alike and console them with nature’s words, so that they don’t wake up to the futility of their sacrifice and feel nostalgia for their amputated limbs. They might see these organs in the hands of some oil baron or black market profiteer and then cry their sorrow until even the stones are moved to emotion. Every day after midnight, I hear the anguished cry of a bird being dismembered. And this pitiful cry pierces my heart like a knife. Sometimes I rise from my bed and go to my window and approach another tragedy, a collective crime. Yet I see nothing at all. Nothing. Whoever was screaming has quieted down. A velvet silence has returned. The weak don’t interest me. The world is tired of listening to our people’s lamentations. We are tired of listening to them as well. We wanted to fight but we didn’t know how to organize our battles. We gave the world its greatest heroes but they turned out to be eagles flying in the hills, brave only in their individual actions. We didn’t rise up united or avenge ourselves of even a single occupier. Cowards, betrayed and impotent, we watched as half our people were massacred.
There’s a small house in this garden, which for years I mistook for a morgue. Every night I heard footsteps around it. A door would open and then I’d hear the sound of a large bag being dragged along the ground. The door hinges creaked. One day I explained my fears to a friend of mine, a doctor who laughed at me and explained that it was just a storage room where they kept medications. At the hospital there’s an assimilated Armenian woman who is married to a French employee. She has a young child who doesn’t speak any Armenian. There’s also a wounded Armenian man who has no idea why he went to war in the first place. He knows that he is going to die and he wants to pass away when that coquette but friendly Armenian woman who lives on the other side of the building comes to visit. The young man’s dream never comes true. The hospital refuses to keep him until he dies…
Ճամբորդութեան խենթ սերեն
Խռֆած բուեր կսուլեն գիշերները ու կ՛անցնին
Կայարանե կայարան։ Հեռուներեն տակավին,
Շոգեկառքե՜ր, կդողամ. ձեր հեւոցին, ցուրտ հովին
Դեմ ես տղա մ՛եմ կարծեք ու պատուհանըս՝ հանի։
Նոճիներու պես հոսուն՝ ձեր ծուխերուն մեջեն դեռ
Ես կտեսնեմ մեռելներ։ Վիշապժներու բոցացան՝
Պտուտակները կ՛ոռնան։ Քաղաքներեն որ անցանք,
Շոպեկառքե՜ր, մերկ սրտես միս ու արյուն են փեթտեր։
Քարափներու գույնզգույն ճըրագներ դեռ կծորին
Խեժի նման՝ ուղեղես։ Սրճարաններ կան վհուկ։
Ճամբաներու ծառը քար՝ որուն օձերն էիք դուք։
Շոգեկառքեր, քանդվեր ծառը կախարդ խնձորին։
Ճամփորդելու խենթ սերեն առողջությունս գնաց։
Ապսենթներու հորդուն մ՛է անիվներուդ շունչը սառ։
Ծաղկախտավոր խափշիկը պաղ գետերեն կհուսա
Մարել կրակը ներքին ու կմեռնի արբեցած։
Շոգեկառքե՜ր, սեւ հուշեր, օ՜հ ձըգեցէք զիս հանգիստ։
Դադրեցուցե՜ք ձեր անքուն մեքենաները կարի։
Հոգիս հոգնած ու հիվանդ՝ մեռելի պես կ՛երկարի։
Ոչ ուժ ունի, ոչ փափաք՝ ճամբորդելու ալ հոգիս։
A WILD LOVE OF TRAVEL
Translated by Diana Der Hovanessian
From station to station a crowd of night owls
whistle and pass. Even from far away I tremble
with its heaving breath as if I were a boy
in an open window in a cold wind.
I see dead men standing like cypresses surrounded
by it. And like vishab* dragons
its metal screws howl. Cities we pass are peeled
from my flesh, bone, and heart.
Colored lights trickle on the edge of black
precipices and stick like gum to my brain.
The coffee houses have faceless clocks and
the roads grow trees with snakes and poison apples.
No wonder then because of my crazy love of travel
my health deteriorates. The cold breath
of the wheels is slow absinthe. The porter
trying to extinguish its flame dies drunk.
Trains, black memories, pass and leave me
in pain. Stop this sleepless sewing machine.
My soul has neither the strength nor will
to travel any more. But the tracks stretch on.
* Evil dragon of Armenian legends
Poetry of Paruyr Sevak
Paruyr Sevak (1924 – 1971), by birth Paruyr Rafaeli Ghazarian, was an Armenian poet and literary critic. Sevak was born in Soviet Armenia and studied at Yerevan State University and Gorky Institute of World Literature in Moscow. A doctor of philology, Sevak was one of the senior researchers of the Manuk Abeghyan Yerevan Institute of Literature. He published seven volumes of poetry such as the book length poem The Unsilenceable Belfry (1959), a remembrance of the Armenian genocide; Man in a Palm (1965); and Let There Be Light (1972) as well as several scholarly works, including a study of the 18th century minstrel Sayat-Nova. Paruyr Sevak died in 1971 in a mysterious car crash. He is considered one of the greatest Armenian poets of the 20th century.
ՄԵԶԱՆԻՑ ՄԷԿԸ
Մեզանից մԷկը, անշուշտ, այստեղ չէ,
Մեզանից մէկը՝
Կամ ես, կամ թէ դու:
Թէ դու չես այստեղ՝
Ապա ինչպէ՞ս է,
Որ ինձ հետ ես միշտ՝
Իմ սենեակի մէջ,
Իմ մատների տակ,
Իմ լեզուի վրայ:
Թէ ես չեմ այստեղ,
Ապա ինչպէ՞ս է,
Որ ես հետդ չեմ՝
Քո սենեակի մէջ,
Քո մատների տակ,
Քո լեզուի վրայ:
Ճիշտն այն է գուցէ,
Որ մենք երկուսս էլ այստեղ չենք լինում.
Ինքս այնտեղ եմ, որտեղ որ դու ես,
Իսկ դու այնտեղ ես, որտեղ որ ես եմ:
Այսպես գալիս ենք մենք դէպի իրար,
Դու՝ ինձ մօտ,
Ես՝ քեզ մօտ,
Եւ… մենք չենք հանդիպում… այս քանի տարի:
ONE OF US
Translated by Dora Sakayan
One of us, certainly, is never here,
One of us,
Either you or I.
If you are not here,
Then how come
You’re always with me,
In my room,
Under my fingers,
On my lips?
If I am not here,
Then how come
I am not with you,
In your room,
Under your fingers,
On your lips?
The truth is, perhaps,
That we’re both not here:
I am there where you are,
You are there where I am.
Thus we are drawn to each other,
You towards me,
I towards you,
And … we never meet … for so many years.
ՀԱՆԵԼՈՒԿ ԱՌԱՋԻՆ
-Իսկ այդ ի՞նչն է,
Որ երբ հասաւ՝
Փախցնում է մեր քունն աչքից:
Պապիկն իսկույն հազն իր հազաց
Ու երբ պրծաւ բարեյաջող,
Իսկոյն ասաց.
-Ծերութի՜ւնը:
Պատերազմի երես տեսած
Հայրիկն ասաց.
-Գերութի՜ւնը:
Մայրիկն ասաց.
-Մերութի՜ւնը:
Ու կրկնեց.
-Մերութի՜ւնը:
Փոքրիկ տղան
ոքրիկ ափը զարկեց ափին
Ու ձայնիկն իր միացնելով
Զնգուն ծափին՝
Չասա՜ց… գոռա՛ց.
-Ձմեռ Պապի՜ն:
Իսկ աղջիկը արբունքահաս՝
Վառուած ձեռով
Յարդարելով իր վարսերը՝
Ոչի՛նչ չասաց.
Բայց մտածեց.
Պա՞րզ չէ, սէ՜րը…
FIRST RIDDLE
Translated by Dora Sakayan
What is it
That when you have it,
Makes you lose your night’s sleep?
The Grandfather went on to cough,
And when he was happily through,
He answered at once:
“Senility.”
The Father who had been
Through war said:
“Captivity.”
The Mother said:
“Maternity.”
And then again:
“Maternity.”
The little boy
Clapped palm to palm,
Then adding his little voice
To the vibrant clapping,
He didn’t say, but rather screamed:
“Santa Claus!”
And the pubescent girl,
Ran her burning fingers
Through her hair,
She said nothing,
She just thought:
“What else? It’s love!”
ՉԵՄ ՈՒՇԱՑԵԼ
Ուշացե՞լ եմ: Թո՛ղ որ այդպէս, թո՜ղ որ, անգի՛ն,
Անծանոթ եմ աղջկական քո նազանքին.
Անտեղեակ եմ, թէ ինչպէս ես դու ժպտացել,
Տասնվեցդ երբ որ նոր է դեռ լրացել:
Թո՛ղ որ ես չեմ ստացողը քո առաջին
Աղջկական ո՛չ համբոյրի, այլ լոկ պաչի՜.
Որ չգիտեմ, թե ինչպէս ես դու կարօտել,
Երբ որ քսան-քսանհինգն ես թողել ետև:
Թո՛ղ որ, անգի՜ն, հանդիպել եմ ես քեզ այնժամ,
Երբ դու արդէն անկարող ես ապրել բաժան.
Քո անցեալից, անցած կեանքից, որ առանց ինձ
Դու ապրել ես կա՛մ այլոց հետ, կա՛մ առանձին:
Թո՛ղ որ այդպէս,- ուշացել եմ թող գարունից,
Բայց աւելի քիչ չի թովում աշունը ինձ:
Ինչո՞վ է լաւ արշալոյսը մայրամուտից,
Աշնան յասմիկն ինչո՞վ է վատ գարնան պուտից:
Չէ՜, աւելի՛ն. երբ աշխարհում օրն է մարում,
Ծաղիկները շատ աւելի սուր են բուրում…
I AM NOT LATE
Translated by Dora Sakayan
Am I late? So what, my dear! I couldn’t care less
If I had never known your real maiden grace.
If I am unaware how your smile had been
When you were young, when you turned sixteen.
So what if I missed your first maiden kiss!
Even your peck is for me such bliss.
And if I ignore how you were in tears,
When you marked your twenty or twenty-five years.
So what, my dear, if we meet today,
When you can no longer simply walk away
From your past, when I was unknown,
When you lived with others or you were alone.
Never mind if I am late for your life’s spring,
When even your fall no less joy can bring.
How is sunrise more than when nights unfold?
How is late jasmine less than spring’s marigold?
Moreover, my darling, just before dusk,
Flowers boast a scent sweeter than musk…
ՄԻԱՆԳԱՄԻՑ
Ասում են, թէ միանգամից կեանքում ոչի՜նչ չի կատարւում.
Միանգամից ո՛չ մի կարպետ եւ ո՛չ մի գորգ չի պատռւում,
Միանգամից բերդ չի շինւում ու չի քանդւում միանգամից,
Միանգամից ձիւն չի գալիս եւ չի փչում անգամ քամին:
Մի՛րգ չի հասնում միանգամից, ո՜ւր մնաց թէ՝ խելօքանան
Զո՛յգ չեն կազմում միանգամից, ու՜ր մնաց թէ՝ երեքանան:
Միանգամից չեն կշտանում եւ չեն զգում ջրի կարիք.
Ո՛չ այսօրն է անցեալ դառնում, ո՜չ էլ վաղն է դառնում գալիք:
Այս ամէնը ճիշտ է, հարկա՛ւ,
Հենց այսպէս է, ինչպէս որ կայ:
Սակայն եթէ իմ կեանքի մէջ գէթ հարցնէին մի՛ անգամ ինձ,
Թէ ես ի՞նչ եմ գերադասում,
Ի՞նչ եմ ուզում
Ու երազում,
Ես կասէի.
– Ինչ լինում է՝ թող որ լինի միանգամի՛ց…
ALL AT ONCE
Translated by Dora Sakayan
They say nothing happens instantly in life,
No carpet or tapestry wears out all at once,
No fortress is built in an instant, nor torn down in another,
The snow doesn’t fall all at once, nor does the wind blow at once.
Fruits do not ripen, much less do people grow wise all at once,
Men and women don’t become couples, much less families all at once,
In an instant no hunger is sated and no thirst is ever slaked,
Today doesn’t turn past, nor does tomorrow turn future at once.
All of this is certainly true,
That’s just the way it is.
But if anyone should ever ask me once,
What would I prefer,
What would I desire,
And to what would I aspire,
I would say:
– Whatever happens, let it happen at once…